Perspektywy rozwoju rynku

Rok 2015 był drugim z kolei, w trakcie którego wzrósł poziom produkcji budowlano-montażowej. Tendencja wzrostowa zostanie prawdopodobnie zachowana również w roku 2016 i latach kolejnych. Kluczowe będzie rozstrzyganie nowych przetargów na kontrakty współfinansowane z budżetu Unii Europejskiej w ramach nowej perspektywy finansowej na lata 2014-2020 oraz wyciągnięcie wniosków z przebiegu wydawania środków przewidzianych w poprzedniej perspektywie finansowej UE na lata 2007-2013. To właśnie sprawne wykorzystywanie funduszy europejskich będzie w kolejnych latach determinowało dynamikę i kierunki rozwoju budownictwa w Polsce. Łączna kwota środków przewidzianych dla krajów członkowskich w perspektywie finansowej 2014-2020 na politykę spójności osiągnie około 350 miliardów euro. Największym beneficjentem środków unijnych będzie Polska, która może liczyć na łączne wsparcie w wysokości sięgającej 82,5 miliarda euro, wobec 68 miliardów przewidzianych dla Polski w mijającej perspektywie 2007-2013. Największym programem pozostanie Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko z alokacją na poziomie 27,4 miliarda euro, którego priorytetem jest gospodarka niskoemisyjna, ochrona środowiska, rozwój infrastruktury technicznej kraju i bezpieczeństwo energetyczne. Zgodnie z zaakceptowanym przez Komisję Europejską w grudniu 2014 roku brzmieniem Programu oczekiwać można, że najwięcej środków zasili przedsięwzięcia transportowe, a więc drogi, koleje, transport miejski, lotniczy i morski (planowana alokacja w wysokości ok. 19,8 miliarda euro). Następne w kolejności będą: sektor ochrony środowiska (3,5 miliarda euro) oraz energetyka (2,8 miliarda euro). Głównymi odbiorcami wsparcia mają być podmioty publiczne, w tym jednostki samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorcy, a w szczególności duże firmy.

Zgodnie z założeniami ustawy budżetowej wzrost PKB w ujęciu realnym w 2016 roku powinien wynieść 3,8%, a średnioroczna inflacja 1,7%. Bezrobocie na koniec roku 2016 szacowane jest na poziomie 9,7%. Perspektywy rozwoju rynku budowlanego na rok 2016 są stabilne z lekką perspektywą wzrostu. Dużo większej dynamiki wzrostu, wynikającej z kumulacji robót budowlanych na kontraktach współfinansowanych z nowej perspektywy unijnej, spodziewać należy się w latach 2017-2019.

Nowe priorytety i wyzwania definiowane są aktualnie w segmencie drogowym. Zatwierdzony we wrześniu 2015 roku „Program Budowy Dróg Krajowych na lata 2014-2020, z perspektywą do roku 2025” (PBDK) przewiduje, że w ramach zadań określonych w załączniku 1 do PBDK wydatkowana będzie kwota 107,1 miliarda złotych. W porównaniu z projektem PBDK opublikowanym w grudniu 2014 roku wysokość przewidzianych wydatków inwestycyjnych wzrosła o ok. 14 miliardów złotych. Nowy plan finansowania krajowych inwestycji drogowych obejmuje również szerszy zakres zadań inwestycyjnych. W porównaniu z dokumentem z grudnia 2014 roku zrezygnowano z umieszczenia poszczególnych zadań inwestycyjnych na dwóch listach (podstawowej oraz rezerwowej), decydując się na utworzenie jednej listy priorytetowych projektów.

W konsekwencji, ostateczna lista inwestycji obejmuje zadania o łącznej długości 4 783 kilometrów, wobec 3 005 kilometrów zawartych w projekcie programu z roku 2014 (w tym 2 228 kilometrów na liście podstawowej oraz 777 kilometrów na liście rezerwowej). Zgodnie z informacjami podawanymi przez kierownictwo Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa w styczniu 2016 roku, 198 miliardów złotych jest potrzebne aby w całości zrealizować zakres rzeczowy objęty PBDK. W latach 2013-2015 Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) ogłosiła przetargi w ramach PBDK na zadania o długości ok. 1 985 kilometrów, spośród których ok. 70% kontraktów realizowana będzie w formule „Projektuj i Buduj”. Wartość brutto ofert otwartych przez GDDKiA w latach 2014-2015 w ramach PBDK wyniosła 39,3 miliarda złotych. Szacowane wykorzystanie aktualnego budżetu programu przekroczyło 36% (stan na koniec 2015 roku). W ujęciu rzeczowym, otwarto oferty na realizację 93 zadań o łącznej długości ok. 1 310 kilometrów. Na koniec stycznia 2016 roku GDDKiA prowadzi postępowania przetargowe w ramach PBDK na odcinki o sumarycznej długości 675 kilometrów.
Do standardowych czynników ryzyka związanych z rynkiem drogowego budownictwa infrastrukturalnego, takich jak niepewność związana z cenami surowców, materiałów budowlanych i kosztami usług podwykonawców, dołącza realizacja większości kontraktów w formule „zaprojektuj i zbuduj” (ang. design & build). Ponadto, istnieje duże ryzyko kumulacji prac w latach 2017-2019, co może skutkować trudnościami w mobilizacji wystarczających zasobów kapitałowych, ludzkich i materiałowych.

Inwestycje w sektorze infrastruktury kolejowej nie uzyskały dynamiki zakładanej w Wieloletnim Programie Inwestycji Kolejowych do roku 2015, który obejmował zadania o wartości 46,5 miliardów złotych. W latach 2011-2015 PKP Polskie Linie Kolejowe SA (PKP PLK) wydały tylko ok. 50% środków zakładanych w programie. Skuteczność wydawania środków unijnych alokowanych do PKP PLK w ramach perspektywy unijnej 2007-2013 była poniżej oczekiwań. Spośród 16 miliardów złotych przeznaczonych na inwestycje kolejowe, PKP PLK wykorzystały zgodnie z przeznaczeniem tylko 13,4 miliarda złotych.

Pomimo licznych problemów, perspektywy dla budownictwa kolejowego są relatywnie dobre. We wrześniu 2015 roku rząd przyjął „Krajowy Program Kolejowy do roku 2023” (KPK). Zgodnie z planem finansowania programu, w latach 2015-2023 PKP PLK będą realizowały projekty o wartości 67,5 miliarda złotych w ramach 197 inwestycji umieszczonych na liście podstawowej programu. Dodatkowo na liście rezerwowej uwzględniono 70 projektów o wartości 27,4 miliarda złotych, których wykonanie uzależnione jest od potencjalnych oszczędności wygenerowanych w trakcie realizacji KPK. W roku 2015 PKP PLK ogłosiły przetargi o historycznie najwyższej wartości tj. ok. 16 miliardów złotych. Aktualnie (koniec stycznia 2016 roku) prowadzone są dwustopniowe postępowania przetargowe dla 20 kontraktów o szacowanej wartości 12-15 miliardów złotych. Pomimo relatywnego postępu, efektywność rozstrzygania istotnych przetargów w ramach nowej perspektywy finansowej jest niesatysfakcjonująca. Zgodnie z zapowiedziami PKP PLK, w 2016 roku ogłoszone zostaną przetargi już o niższej wartości (ok. 5 miliardów złotych). Czynniki ryzyka na rynku kolejowego budownictwa infrastrukturalnego są tożsame z czynnikami właściwymi dla rynku drogowego, z tą różnicą, że kumulacja prac jest spodziewana później tj. w latach 2018-2020.

W obliczu licznych problemów organizacyjnych przy ogłaszaniu przetargów i koordynowaniu inwestycji, zarządca infrastruktury kolejowej postanowił wdrożyć plan porządkujący proces realizacji ogłoszonych programów. PKP PLK zapowiedziały m. in. ogłaszanie większości przetargów w dwuetapowej formule z prekwalifikacją, zaliczkowanie, zapłatę za materiały na budowie, płatności częściowe do wykonawców, monitorowanie przebiegu inwestycji i jej koordynacja z rozkładami jazdy oraz dziesięciokrotny wzrost liczby kontroli jakości wykonania inwestycji. Ma to pozwolić na lepsze wykorzystanie funduszy unijnych oraz uniknięcie błędów popełnionych przy wydatkowaniu funduszy z unijnej perspektywy finansowej 2007-2013.
Segment budownictwa energetycznego będzie prawdopodobnie utrzymywał dobre tempo wzrostu dzięki dużym projektom budowy kilku bloków energetycznych, które niemal jednocześnie weszły w fazę realizacji. Urząd Regulacji Energetyki szacuje, że w latach 2015-2028 oddanych ma zostać do użytku ok. 18 GW nowych mocy wytwórczych, przy jednoczesnym wycofaniu jednostek wytwórczych o mocy ok. 6 GW. I choć największe kontrakty zostały już rozstrzygnięte to wciąż na etapie planowania bądź przetargów znajduje się kilka istotnych inwestycji w szeroko rozumianym sektorze energetyki konwencjonalnej. Zgodnie z planem rozwoju na lata 2016-2023 opublikowanym przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne (PSE), aktualnie realizowane duże inwestycje w nowe bloki energetyczne pozwolą zaspokoić popyt na energię jedynie do roku 2021. PSE zaleca uruchomienie kolejnych inwestycji o łącznej mocy 2,0-2,5 GW. Ponadto, na znaczeniu przybierał będzie również rynek odnawialnych źródeł energii, a w szczególności energetyka wiatrowa, przy czym kluczowe w tym aspekcie będzie ustabilizowanie otoczenia regulacyjnego w postaci nowej ustawy o odnawialnych źródłach energii, która w całości ma zacząć obowiązywać od lipca 2016 roku. Tymczasem na rynku instalacji termicznego przekształcania odpadów komunalnych rozstrzygnięto w ostatnich latach 6 przetargów na budowę spalarni odpadów, których oddanie do użytkowania miało miejsce pod koniec 2015 roku lub jest spodziewane w roku 2016. W perspektywie najbliższych lat planowana jest budowa kilku dodatkowych instalacji m.in. w Gdańsku, Warszawie oraz Olsztynie.

Wydaje się, że stabilne perspektywy stoją przed rynkiem przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej oraz gazu. W 2015 roku weszła w życie ustawa o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych. Ułatwi ona realizację 23 strategicznych inwestycji w infrastrukturę elektroenergetyczną, rozwiązując istotne utrudnienia związane ze sposobem nabywania tytułów prawnych do nieruchomości, na których zlokalizowana jest inwestycja oraz procedurami
i sposobem wydawania wymaganych decyzji administracyjnych. Rok 2016 może przynieść dalszy wzrost liczby inwestycji w spółkach deweloperskich. Największe podmioty na rynku zapowiadają podobną lub nieznacznie wyższą przedsprzedaż mieszkań w 2016 roku w porównaniu z rokiem 2015. Utrzymanie jednak porównywalnej liczby transakcji może być trudne. Największe szanse na dalszy wzrost mają prawdopodobnie najwięksi gracze, obecni w dużych miastach w Polsce oraz dysponujący ofertą dostosowaną do oczekiwań rynku. Czynnikami, które mogą mieć pozytywny wpływ na kształt rynku w 2016 roku będą prawdopodobnie: zainteresowanie programem MdM i w dalszym ciągu niskie stopy procentowe. Z drugiej strony wzrost minimalnego progu wkładu własnego dla kredytów hipotecznych (z 10% do 15%) oraz nowy podatek bankowy, mogą wpłynąć na ograniczenie dostępności kredytów dla pewnej liczby klientów i przez to hamować wzrost rynku.
Szansą na dalszy rozwój rynku budowlanego mogą okazać się projekty w formule partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP).

W dalszym ciągu PPP w Polsce jest realizowane na ograniczoną skalę, najczęściej przy niewielkich projektach. Cieszą małe sukcesy, które budują katalog dobrych praktyk i sprawdzonych rozwiązań akceptowalnych przez podmioty publiczne, partnerów prywatnych oraz sektor bankowy, lecz niestety jest ich ciągle zbyt mało.